Shkrimtari i madh Saul Bellou, çmimi “Nobel” për letërsinë në vitin 1976, i lindur në Kanada nga prindër rusë dhe më pas u zhvendos në Çikago. “Dështimet janë po aq të rëndësishme, sa sukseset”, – është një citim i marrë nga libri “Llogaridhënia”, botuar në 1956, një nga romanet më domethënëse.
Libri trajton historinë e një dyzetvjeçari të ndarë dhe të papunë, që po lufton me dështimin e jetës, një temë e përsëritur në shumë romane të tjera të Bellout, ku protagonistin e gjejmë pas një sërë zgjedhjesh të gabuara, duke u përballur me realitetin e ashpër, i detyruar të shihet në pasqyrë dhe të pranojë veten, i detyruar ndaj një farë llogaridhënieje.
Pas konstatimit të dështimit përballë një bote gjithnjë e më të pakonceptueshme, heroi i Bellout reagon në mënyra të ndryshme: për shembull Herzog, protagonisti i romanit me të njëjtin emër, mbyllet në një shtëpi të vjetër fshati dhe fillon të shkruajë letra, që s’do i dërgohen kurrë familjes, miqve, gazetave; Tomi Vilhelm, protagonist i “Llogaridhënia”, e lë veten të nëpërkëmbet, duke u poshtëruar nga ish-gruaja, e cila vazhdon t’i rrëmbejë gjithnjë e më shumë para, nga një mik i rremë që e përfshin në marrëveshje false, që do ta çojnë në rrënim dhe, mbi të gjitha, nga babai, homologu i vërtetë; tashmë sepse ndërsa djali ka qenë gjithmonë një ëndërrimtar i paaftë për të pranuar realitetin e përditshëm, babai është personifikimi i një pragmatizmi të shëndetshëm dhe konkret.
Ç’është e tmerrshme, se çdo referencë për marrëdhënien e Franc Kafkës me të atin nuk është aspak e rastësishme. Për të mbijetuar, Tom Vilhelmi duhet të fshehë gjithë dobësitë e veta, ndjenjat e tij më të vërteta. Një përpjekje e madhe për një njeri si ai.
Pas çdo faqeje të librit ndjekim kalvarin e tij gjatë një dite të zakonshme në Nju Jork, duke shkuar nga një hotel i madh në Bursë, për ta hasur atë në fund gjithnjë e më të vetmuar, të humbur në turmën e metropolit.
Në faqet e fundit gjejmë një përshkrim të mrekullueshëm dhe prekës të ndjesisë së jashtëzakonshme ndaj jetës, ndaj të tjerëve, të cilën mbase e kemi përjetuar ndonjëherë edhe ne, mbase thjesht duke ecur në rrugët e një qyteti të madh:
“Dhe turma e madhe, e madhe, dallgë e pashtershme e miliona njerëzve të çdo race, u derdh në rrugë, shtynin dhe nxitonin, të çdo moshe, të çdo tendence, duke zotëruar çdo sekret njerëzor, të dikurshëm dhe të ardhshëm, në çdo fytyrë përsosmëria e një motivi a qëllimi të caktuar: unë punoj, unë shpenzoj, unë luftoj, unë mendoj, unë dua, unë shtrëngoj fort, unë jap, unë kam zili, unë lakmoj, unë përbuz, unë vdes, unë fsheh, unë pyes. Shpejt, shumë më shpejt se çdo njeri mund të numërojë. Trotuaret ishin më të gjera se të gjithë trotuaret e tjera; rruga ishte gjithashtu e paanë; ajo lëkundej e shkëlqente dhe i dukej Vilhelmit se vibronte deri në kufirin e durimit”.
Tomi Vilhelm është një njeri i brejtur nga dhimbja dhe pafuqia, i tronditur nga siguritë qesharake dhe vlerat e rreme të atyre që e rrethojnë, i hutuar nga një shoqëri që përmban gjithçka dhe të kundërtën e saj, ku bëhet e pamundur të dallosh se çfarë vlen vërtet.
Një burrë i detyruar të pranojë se ka dështuar në jetë, i zhveshur përballë kufijve të tij, por edhe i vetëdijshëm për herë të parë se ndoshta kuptimi i jetës gjendet te gabimet. Po, sepse mes rreshtave fshihet ndjesia se dështimi i plotë nënkupton edhe çlirimin nga detyrimi i suksesit me çdo kusht dhe nga skllavëria e kaq shumë idealeve të rreme.
Së fundmi, pas kaq shumë errësire, në distancë, Tomi Vilhelm arrin të shohë një flakëz të dobët drithëruese drite. Ndoshta.